پایاننامهها و رسالههای دانشجویی، به عنوان یک نوشتار علمی و دانشگاهی، را میتوان مهمترین اثر دانشجو در طول یک دوره تحصیلی به شمار آورد. به واسط این آثار به دانشجویان مدرک تحصیلی خاصی ارائه میشود و ممکن است بر ارزیابی عملکرد آموزشی، پژوهشی، و حرفهای آنان اثرگذار باشند. بنابراین، نگارش این آثار توسط خود دانشجویان دارای اهمیت بسیاری است. با این حال، برخی دانشجویان افراد دیگری را برای نگارش پایاننامهشان به استخدام میگیرند و نامی از پدیدآور اصلی در اثر نمیآورند؛ این پدیده، که سایهنویسی دانشگاهی نام دارد، نوعی بدرفتاری علمی/دانشگاهی است و در شمار کجرویهای اجتماعی دستهبندی میشود. واکاوی چیستی، چگونگی، و چرایی این پدیده، هدفی است که در پژوهش حاضر پیگیری شده است. این پژوهش نخستین بخش از مجموعه مطالعههای مرتبط با سایهنویسی دانشگاهی در بافت علمی و فرهنگی ایران است. به منظور دستیابی به این هدف، پژوهشگران در چارچوب رویکرد کیفی، با مهمترین کنشگران این پدیده، یعنی دانشجویان سفارشدهنده پایاننامه و سایهنویسها، مصاحبه کردهاند. به این ترتیب، داده گردآوری شده از مصاحبه با شش مشتری و ۱۰ سایهنویس کدگذاری، الگویابی، و دستهبندی شده است. بر اساس یافتههای پژوهش، چیستی سایهنویسی در هفت محور (عناوین شغلی، دامنه سایهنویسی، سایهنویس کیست، کانال آشنایی با سایهنویسی، اقتصاد سایهنویسی، مشتری کیست، و نگرش در مورد سایهنویسی)، چگونگی سایهنویسی در هفت محور (بازاریابی، اعتماد، فرایند نگارش سایهنویسی، ارتباط مشتری و سایهنویس، تحویل اثر، ارتباط با استاد، و دفاع از اثر)، و چرایی سایهنویسی در پنج محور (انگیزه سایهنویس، انگیزه مشتری، نقش نظام آموزشی، نقش دانشگاه، و نقش اساتید) قابل بررسی است. با وجود آنکه تاکنون نظریهای به شکل مستقیم به موضوع سایهنویسی و بدرفتاری علمی/دانشگاهی نپرداخته، میتوان از نظریههای کجروی اجتماعی (مانند: نظریه یادگیری اجتماعی، نظریه فعالیتهای روزمره، نظریه فشار اجتماعی، و آشفتگی اجتماعی یا آنومی) برای تبیین این پدیده کمک گرفت. یافتههای پژوهش میتواند آگاهی بیشتری پیرامون پدیده سایهنویسی در اختیار سیاستگذاران آموزش و پژوهش در کشور قرار دهد، تا بتوانند تصمیمهای دقیقتر و سنجیدهتری درباره شیوه برخورد با آن در محیطهای آموزشی و پژوهشی گوناگون بگیرند.
رسولی، بهروز، حمیدرضا مختاری اسکی، مجید نبوی، مرتضی نبیمیبدی، مریم نظری، و سیروس علیدوستی. ۱۳۹۴. بررسی عوامل موثر بر کسب و کار سایهنویسی در پایاننامهها و رسالههای تحصیلات تکمیلی در ایران. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران.
افزودن دیدگاه